طرحواره چیست و معرفی انواع طرحواره ها

طرحواره چیست؟ بیشتر افرادی وقتی اولین بار عبارت “طرحواره” را می‌شنوند، تعریف و شناخت درستی از مفهوم آن ندارند. اما واقعا طرحواره یعنی چه؟ انواع طرحواره چیست آیا با نقش آن‌ها در زندگی روزمره آشنایی دارید؟ در این مطلب دکتر مولودی به پاسخ پرسش طرحواره چیست با یک مثال پرداخته‌اند. پس تا این مطلب را انتها مطالعه کنید یا ویدئو را تماشا کنید تا با معنی طرحواره ها آشنا شوید.

همه انسان ها در جهت برقراری ارتباط، تفاهم و رشد تلاش می کنند. ما در حالی که تلاش می کنیم با بخش هایی از خودمان که ساکن مانده، گیر کرده یا رنج می برد در تماس باشیم، با میل عمیقی برای شناخته شدن و دیده شدن ساخته می شویم و پیش می رویم. هر چه بیشتر تلاش‌های ما با محرومیت، غفلت، آسیب یا از دست دادن خنثی شوند، آرزوهای ما عمیق‌تر و دردناک‌تر می‌شوند. همه ما نیاز اساسی به رشد، درمان و تبدیل شدن به بهترین “خود” را داریم که در نتیجه آن احساس سرزندگی و انرژی در وجودمان بالاتر می رود.

طرحواره های ناسازگار فقط در افرادی که دچار مشکل روانشناختی هستند، وجود ندارد؛ بلکه حتی در افرادی که به روانشناس و روانپزشک هم مراجعه نمی‌کنند، ممکن است الگوهایی از این طرح واره ها را داشته باشند.

طرح واره چیست ؟

کودکی که به دنیا می‌آید، در ابتدا سعی می‌کند، با هر موضوعی که روبرو می‌شود، یک چهارچوب و طبقه بندی شناختی بسازد. مثلا زمانی که کودکی برای اولین بار یک سگ را می‌بیند، یک چهارچوب کلی از ظاهر و ویژگی‌های سگ می‌شناسد. پس از آن هر نوع چهارپایی با آن ویزگی‌ها را ببیند، به عنوان طرحواره سگ در ذهن کودک شکل می‌گیرد. پس کار طرحواره این است که به ما کمک کند، دنیا را خلاصه ببینیم. یعنی لازم نیست با هر موضوع جدیدی که مواجه می‌شویم برایمان ناشناخته باشد یا نیاز باشد طبقه بندی جدیدی برای آن بسازیم.

انواع طرحواره چیست ؟

ما طرحواره ها یا چهارچوب‌های شناختی را در مورد خود، دنیا و دیگران هم می‌سازیم. به طور کلی می‌توانیم طرحواره ها را به دو دستی مثبت و منفی تقسیم کنیم. از طرحواره های مثبت می‌توانیم به این مورد اشاره کنیم که برای مثال فردی فکر می‌کند، کسی فکر کند، دنیا جای خوبی است که در آن انسان‌ها با هم به خوبی رفتار می‌کننذ.

اما ممکن است بر اساس یک سری تجربه‌ها در کودکی یا زندگی‌مان، با طرحواره‌های منفی روبرو شویم. مثلا ممکن است کسی فکر کند دوست داشتنی نیست، دنیا جای خطرناکی است، من باید ایثارگری کنم، من نباید هیجان خود را ابراز کنم و …

این‌ها مثال‌هایی از طرحواره‌های منفی هستند که می‌توانند در ذهن ما شکل بگیرند. وقتی طرحواره ای شکل می‌گیرد، سعی می‌کنند به خودش تداوم بدهد و بر ادراک ما از زندگی تاثیر مستقیم می‌گذارند. یعنی ما بیشتر اطلاعاتی را با که طرحواره مان هم خوانی دارد، در ذهنمان می‌پذیریم. ممکن است رفتارهایی نشان دهیم که ممکن است طرحواره‌ها مدام تایید بشوند یا انعطاف پذیری‌شان کمتر شود.

مثلا ممکن است با کسی ازدواج کنیم که بیشتر تایید کند، دوست داشتنی نیستیم. یا با افرادی معامله کنیم که بیشتر ثابت می‌کنند که دنیا جای غیر قابل اعتمادی نیست.

وقتی نیازهای روانی اساسی به درستی ارضا نمی‌شوند، طرحواره‌ هایی ساخته می‌شوند که در مطلب زیر در مورد این طرحواره و نیازهای اساسی توضیح داده‌ایم.

لیست طرحواره ها

۱- محرومیت عاطفی

باور و انتظاری که می گوید نیازهای اولیه شما هرگز برآورده نخواهد شد. این طرحواره این حس را ایجاد می کند که هیچ کس نمی تواند به شما کمک یا از شما مراقبت و محافظت کند یا این که شما را راهنمایی کرده و با شما همدردی داشته باشد.

۲- رها شدگی

باور و انتظار این که دیگران شما را ترک می کنند، غیرقابل اعتماد هستند، روابطی که دارید شکننده و بی دوام هستند، از دست دادن چیزهایی که دوست دارید امری اجتناب ناپذیر است و در نهایت تنها خواهید ماند.

۳- بی اعتمادی – بدرفتاری

باور به این که دیگران با شما بدرفتاری کرده و از شما سوءاستفاده می کنند، شما را کنترل می کنند، افرادی خودخواه هستند یا به دنبال صدمه زدن به شما و استفاده از شما برای منافع خودشان هستند و نباید به آن ها اعتماد کرد.

۴- نقص – شرم

باور به این که شما معیوب یا آسیب دیده هستید. دوست داشتنی نیستید و بنابراین طرد خواهید شد.

۵- انزوای اجتماعی

احساس فراگیر تنهایی، همراه با احساس بیگانگی از دیگران.

۶- آسیب پذیری

این احساس که دنیا مکانی خطرناک است، فاجعه می تواند در هر زمانی اتفاق بیفتد و شما تحت تاثیر چالش های پیش رو قرار خواهید گرفت.

۷- وابستگی- بی کفایتی

این باور که شما قادر به تصمیم گیری برای خودتان نیستید، قضاوت شما ناقص است و باید به دیگران تکیه کنید تا به شما در انجام مسئولیت های روزانه تان کمک کنند.

۸- خود تحول نیافته

این احساس که شما هویت یا فردیت مستقلی جدا از دیگران ندارید.

۹- شکست

انتظار شکست یا اعتقاد به این که نمی توانید به اندازه کافی خوب عمل کنید.

۱۰- اطاعت

این باور که باید تسلیم کنترل دیگران شوید، در غیر این صورت تنبیه یا طرد خواهید شد.

۱۱- ایثار و از خود گذشتگی

اعتقاد به این که باید داوطلبانه نیازهای خود را به خاطر دیگران رها کنید تا حدی که از حالت نرمال خارج می شود.

۱۲- تایید طلبی

این حس که تایید، توجه و به رسمیت شناخته شدن بسیار مهم تر از ابراز واقعی خود و صادق بودن با خود است.

۱۳- بازداری عاطفی

این باور که باید بیان احساسات خود را کنترل کنید وگرنه دیگران شما را طرد یا از شما انتقاد خواهند کرد.

۱۴- منفی نگری

باور فراگیر مبنی بر این که جنبه های منفی زندگی بیشتر از جنبه های مثبت است، همراه با انتظارات منفی برای آینده.

۱۵- استانداردهای بیش از حد

این باور که شما باید بهترین باشید، همیشه برای کامل و بی نقص بودن تلاش کنید و یا این که باید از اشتباه کردن اجتناب کنید.

۱۶- تنبیه

اعتقاد به این که افراد باید به دلیل اشتباهات یا کاستی های خود به شدت تنبیه شوند.

۱۷- استحقاق

این احساس که شما از دیگران خاص تر یا مهم ‌تر هستید و مجبور نیستید مانند سایر افراد از قوانین پیروی کنید، حتی اگر تأثیر منفی بر دیگران داشته باشد. این طرحواره همچنین می تواند به صورت تمرکز اغراق آمیز بر برتری به منظور داشتن قدرت یا کنترل ظاهر شود.

۱۸- خودکنترلی ناکافی یا خود انضباطی

این حس که نمی توانید به اهداف خود برسید، به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های تکراری یا خسته کننده باشد و همچنین، شما نمی توانید در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر می شود مقاومت کنید.

لیست حالت ها طرحواره

۱- حالت های کودک

کودک آسیب پذیر

احساس تنهایی، انزوا، غمگینی، درک نادرست، حمایت نشده، معیوب، محروم، غرق شده، بی کفایت، شک داشتن به خود، نیازمند، درمانده، ناامید، ترسیده، مضطرب، نگران، قربانی، بی ارزش، مورد بی مهری واقع شده، دوست داشتنی نبودن، گمشده، بی هدف، ضعیف، شکست خورده، ستمدیده، ناتوان، کنار گذاشته شده، طرد شده و بدبین.

کودک عصبانی

به دلیل برآورده نشدن نیازهای اصلی عاطفی (یا فیزیکی)، کودک آسیب پذیر، به شدت احساس عصبانیت، خشم، ناامیدی و بی حوصلگی می کند.

کودک تکانشی یا بی انضباط

بر اساس امیال یا انگیزه های غیر اصلی به شیوه ای خودخواهانه یا کنترل نشده عمل می کند تا راه خود را طی کند و اغلب در به تاخیر انداختن ارضای کوتاه مدت نیازهایش مشکل دارد. اغلب زمانی که این خواسته ها یا انگیزه های غیر اصلی برآورده نمی شوند، به شدت احساس خشم، عصبانیت، ناامیدی و بی تابی می کند.

کودک شاد

احساس می کند دوست داشتنی، راضی، متصل، با نیازهای برآورده شده، محافظت شده، پذیرفته شده، ستایش شده، ارزشمند، پرورش یافته، هدایت شده، قابل درک و معتبر است، اعتماد به نفس دارد، شایسته است، به طور مناسب و مستقل عمل می کند، متکی به خود، ایمن، انعطاف پذیر، قوی، با عملکرد کنترل شده، سازگار و خوش بین است.

۲- حالت های مقابله

تسلیم

به دلیل ترس از درگیری یا طرد شدن، به شیوه ای منفعل، مطیع، تأیید جو یا خود تحقیرکننده در مقابل دیگران عمل می کند. سوء استفاده یا رفتار بد را تحمل می کند. نیازها یا خواسته های سالم خود را برای دیگران بیان نمی کند. افرادی را انتخاب می کند یا رفتارهایی را انجام می دهد که به طور مستقیم با الگوی طرحواره اش مطابقت داشته و آن را حفظ کند.

اجتناب

نیازها و احساسات خود را نادیده می گیرد. از نظر عاطفی از مردم فاصله گرفته و کمک آن ها را رد می کند. احساس گوشه گیری، انزوا، حواس پرتی، قطع ارتباط، بی هویتی، خالی بودن و یا بی حوصلگی می کند. فعالیت هایی برای پرت کردن حواس، آرام کردن خود یا فعالیت های محرک را به صورت اجباری یا بیش از حد دنبال می کند. ممکن است برای جلوگیری از سرمایه گذاری روی افراد یا فعالیت ها، موضع بدبینانه یا دوری گزین اتخاذ کند.

جبران بیش از حد

رفتاری بیش از حد بزرگ، پرخاشگر، مسلط، رقابتی، متکبر، مغرور، تحقیرکننده، بی ارزش، بیش از حد کنترل شده، کنترل کننده، سرکش، استثمارگر، توجه جویانه یا موقعیت جویی دارد. این احساسات یا رفتارها در اصل باید برای جبران یا ارضای نیازهای اصلی برآورده نشده ایجاد شده باشند.

۳- حالت های ناسازگار

والدین تنبیه کننده

احساس می کند که خود یا دیگران مستحق تنبیه یا سرزنش هستند و اغلب بر اساس این احساسات با سرزنش، تنبیه یا توهین به خود (مانند خودزنی) با دیگران رفتار می کنند. این حالت به سبکی که قوانین با آن اجرا می شوند اشاره دارد نه ماهیت قوانین.

والد خواستار

احساس می کند که راه “درست” بودن، کامل بودن یا رسیدن به سطح بسیار بالا، شامل مرتب نگه داشتن همه چیز، تلاش برای کسب مقام عالی، فروتنی و اولویت دادن به نیازهای دیگران نسبت به نیازهای خود می باشد. معتقدند که باید کارآمد باشند و از اتلاف وقت جلوگیری نمایند. چنین فردی احساس می کند که ابراز احساسات یا اقدامی در جهت آن اشتباه است. این حالت به ماهیت استانداردهای بالای درونی و قوانین سختگیرانه اشاره دارد، نه به سبکی که این قوانین با آن اجرا می شوند.

۴- حالت سالم بزرگسالان

بزرگسال سالم

حالت کودک آسیب پذیر را پرورش می دهد و تایید می کند. محدودیت هایی را برای حالت های کودک عصبانی و تکانشی تعیین می کند. حالت کودک سالم را ترویج داده و از آن حمایت می کند. به مبارزه می پردازد و در نهایت جایگزین حالت های مقابله ناسازگار می شود و حالت های ناسازگار والدین را خنثی یا تعدیل می کند. این حالت همچنین عملکردهای مناسب بزرگسالان مانند کار کردن، فرزندپروری، مسئولیت پذیری و تعهد را به عهده می گیرد و فعالیت های لذت بخش بزرگسالان مانند علایق جنسی، فکری، زیبایی شناختی و فرهنگی از جمله حفظ سلامت و فعالیت های ورزشی را دنبال می کند.

ضمن تشکر از همراهی شما که تا انتها این مطلب را مطالعه کردید، نظرات و سوالات خود را در مورد پرسش “معنی طرحواره چیست” می‌توانید در انتهای همین مطلب در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.